Biếng ăn sinh lý ở trẻ: 5 giai đoạn ba mẹ cần biết

Theo Viện Dinh dưỡng Quốc gia, 60% trẻ em Việt Nam trải qua ít nhất 1 giai đoạn biếng ăn sinh lý trong 2 năm đầu đời. Tuy nhiên, phần lớn cha mẹ không biết phân biệt giữa biếng ăn sinh lý và bệnh lý, dẫn đến những lo lắng không cần thiết.

1. Biếng ăn sinh lý là gì và vì sao xảy ra ở trẻ nhỏ?

   
   

Biếng ăn sinh lý là tình trạng trẻ tạm thời ăn ít hơn bình thường, không còn hào hứng với bữa ăn dù trước đó ăn rất tốt. Khác với biếng ăn bệnh lý do bệnh tật, rối loạn tiêu hóa hay thiếu vi chất, biếng ăn sinh lý là phản ứng hoàn toàn tự nhiên của cơ thể trẻ khi bước vào những mốc phát triển mới.

Trong các giai đoạn này, năng lượng của trẻ được chuyển hướng sang hoàn thiện kỹ năng vận động, phát triển trí não hoặc điều chỉnh nội tiết, khiến nhu cầu ăn uống giảm đi tạm thời. Trẻ vẫn khỏe mạnh, vui chơi bình thường, không có dấu hiệu sụt cân nghiêm trọng, điều này giúp phân biệt rõ với biếng ăn bệnh lý.

2. Các giai đoạn biếng ăn sinh lý phổ biến ở trẻ

2.1. Giai đoạn 3–4 tháng tuổi: Thay đổi cảm giác ăn do hoàn thiện thị giác và thính giác

Vào thời điểm này, trẻ bắt đầu phát triển thị giác rõ nét và dễ bị phân tâm bởi âm thanh, ánh sáng xung quanh. Trẻ có thể bỏ bú, bú ít hơn hoặc ngắt quãng khi đang ăn. Đây là giai đoạn đầu tiên cha mẹ có thể gặp biếng ăn sinh lý rõ nét do trẻ mải khám phá thế giới mới.

Trẻ vẫn tăng cân đều đặn nếu được cho bú đúng cách và có lịch sinh hoạt ổn định. Việc ép ăn hay đổi sữa liên tục lúc này không cần thiết mà có thể làm tình hình tệ hơn.

2.2. Giai đoạn 6–9 tháng tuổi: Mọc răng và chuyển sang ăn dặm

Thời điểm trẻ bắt đầu ăn dặm trùng với giai đoạn mọc răng đầu tiên. Nướu sưng, đau khiến trẻ khó chịu, cáu gắt và từ chối thức ăn mới. Nhiều trẻ chỉ thích nhai đồ cứng hoặc bỏ ăn hẳn vài bữa.

Ngoài ra, việc chuyển từ sữa sang ăn dặm đòi hỏi trẻ làm quen với kết cấu, mùi vị mới, điều này dễ gây phản ứng từ chối. Nếu cha mẹ quá nôn nóng hoặc ép trẻ ăn nhiều có thể khiến trẻ hình thành tâm lý sợ ăn về sau.

Trẻ biếng ăn khi mọc răng mẹ cũng không cần quá lo lắng.

2.3. Giai đoạn 12 tháng tuổi: Bước vào giai đoạn tập đi, ưu tiên vận động

Từ 1 tuổi, trẻ bắt đầu biết đi, leo trèo, khám phá mọi ngóc ngách trong nhà. Nhu cầu vận động tăng cao, trong khi khả năng tập trung cho bữa ăn giảm đi rõ rệt. Trẻ có thể ăn ít nhưng lại chơi nhiều, ngủ ít hơn, dễ khiến cha mẹ lo lắng.

Đây là giai đoạn biếng ăn sinh lý rõ rệt do sự phân bổ năng lượng thiên về vận động hơn là tiêu hóa. Trẻ vẫn tăng trưởng bình thường nếu cha mẹ giữ lịch sinh hoạt khoa học, không lạm dụng đồ ăn vặt và duy trì môi trường ăn uống tích cực.

2.4. Giai đoạn 18–24 tháng tuổi: Khủng hoảng tuổi lên hai

Khủng hoảng cảm xúc là cụm từ đúng cho giai đoạn này. Trẻ bắt đầu hình thành ý thức độc lập, thích nói “không” với mọi yêu cầu, kể cả việc ăn. Trẻ có thể từ chối món ăn quen thuộc, đòi hỏi món yêu thích lặp đi lặp lại hoặc kiên quyết không ăn khi bị ép.

Dù đây là phản ứng bình thường, nhưng nếu không xử lý đúng cách có thể kéo dài sang biếng ăn tâm lý. Cha mẹ cần mềm mỏng, tôn trọng sở thích và để trẻ tự quyết định phần ăn trong phạm vi kiểm soát.

2.5. Giai đoạn sau ốm hoặc tiêm phòng

Sau khi khỏi bệnh hoặc tiêm vắc-xin, nhiều trẻ rơi vào tình trạng chán ăn vài ngày đến một tuần. Nguyên nhân là do hệ miễn dịch và hệ tiêu hóa chưa hồi phục hoàn toàn. Tuy nhiên, nếu trẻ vẫn uống đủ nước, chơi ngoan, tăng cân trở lại sau đó thì đây cũng được xếp vào biếng ăn sinh lý tạm thời.

Mỗi trận ốm thường khiến trẻ biếng ăn vài ngày.

3. Làm gì khi trẻ biếng ăn sinh lý?

Việc đầu tiên là không hoảng hốt hay ép ăn. Hãy quan sát biểu hiện tổng thể của trẻ: nếu con vẫn ngủ ngon, chơi ngoan, tăng cân trong ngưỡng chấp nhận thì cha mẹ hoàn toàn có thể yên tâm. Không nên thay đổi thực đơn quá đột ngột, thay vào đó nên linh hoạt thay đổi cách chế biến, tạo hứng thú bằng cách trình bày món ăn hấp dẫn, cho trẻ tham gia vào quá trình chuẩn bị bữa ăn.

Việc duy trì lịch sinh hoạt khoa học, tránh cho trẻ ăn vặt trước bữa chính, và tạo môi trường ăn uống tích cực cũng rất quan trọng trong giai đoạn này. Ngoài ra, nếu trẻ biếng ăn kéo dài trên 2 tuần, có dấu hiệu mệt mỏi, sút cân rõ rệt, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám để loại trừ các nguyên nhân bệnh lý hoặc thiếu hụt vi chất.

Mặc dù biếng ăn sinh lý không phải do thiếu chất, nhưng trong một số trường hợp, sự thiếu hụt vi chất như kẽm, sắt, vitamin nhóm B có thể làm trầm trọng thêm tình trạng này. Đặc biệt, kẽm được biết đến với vai trò quan trọng trong việc kích thích vị giác và tăng cảm giác ngon miệng. 

Kẽm là một trong những khoáng chất duy trì vị giác cho trẻ.

4. Kết luận: 

Thay vì lo lắng hay ép con ăn bằng mọi giá, cha mẹ nên bình tĩnh quan sát và điều chỉnh linh hoạt để giúp trẻ vượt qua các giai đoạn biếng ăn sinh lý một cách nhẹ nhàng. Khi hiểu đúng bản chất và chu kỳ phát triển của trẻ, bạn sẽ thấy rằng biếng ăn không phải là vấn đề, mà chỉ là dấu hiệu cho thấy con đang trưởng thành theo cách riêng của mình. Với sự thấu hiểu và hỗ trợ đúng cách, trẻ sẽ sớm trở lại nhịp ăn uống bình thường và phát triển khỏe mạnh.