Trẻ biếng ăn: Khi nào là thiếu chất, khi nào là do cách ăn?

 Biếng ăn rất quen thuộc nhưng điều phụ huynh lo lắng mà nguyên nhân nhiều vô kể. Có trẻ biếng ăn do thiếu chất, nhưng cũng có không ít trường hợp chỉ vì cách ăn sai mà khiến trẻ dần dần hình thành thói quen chán ăn, sợ ăn. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất, dấu hiệu nhận biết và hướng giải quyết phù hợp nhất.

Biếng ăn do thiếu chất là gì?

Biếng ăn do thiếu chất là tình trạng trẻ giảm cảm giác thèm ăn vì cơ thể đang thiếu hụt một hoặc nhiều vi chất quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến vị giác, hệ tiêu hóa và chức năng chuyển hóa năng lượng. Trong đó, những vi chất thường liên quan nhiều nhất đến biếng ăn gồm kẽm, sắt, vitamin nhóm B, vitamin A và D.

Khi thiếu các chất này, trẻ không chỉ ăn ít mà còn kèm theo các dấu hiệu toàn thân như da xanh xao, tóc rụng nhiều, móng tay dễ gãy, hay ốm vặt, mệt mỏi, ít vận động hoặc chậm tăng cân kéo dài. Trẻ có thể từng ăn ngon miệng nhưng dần trở nên chán ăn, không mặn mà với món ăn quen thuộc, thậm chí từ chối cả món yêu thích.

Thiếu các vi chất như kẽm, sắt, vitamin có thể gây ra tình trạng biếng ăn.

Biếng ăn do thói quen ăn là gì?

Khác với thiếu chất, biếng ăn do cách ăn thường bắt nguồn từ chính thói quen và môi trường ăn uống không phù hợp mà cha mẹ vô tình tạo ra trong thời gian dài. Điều này bao gồm việc ép ăn quá mức, sử dụng thiết bị điện tử để dụ ăn, cho ăn rong, thay đổi bữa ăn liên tục không có lịch trình rõ ràng, hoặc không để trẻ tự chủ trong việc ăn uống.

Trong các trường hợp này, trẻ không gặp vấn đề gì về dinh dưỡng hay sức khỏe, nhưng lại phản ứng tiêu cực với việc ăn do mất cảm giác đói tự nhiên, cảm thấy áp lực khi đến giờ ăn hoặc lệ thuộc vào yếu tố bên ngoài (ti vi, điện thoại, phần thưởng...). Những trẻ này thường ăn ít, ngậm thức ăn, kéo dài thời gian bữa ăn nhưng vẫn vui chơi, ngủ nghỉ bình thường, tăng trưởng trong giới hạn cho phép.

Dấu hiệu giúp phân biệt trẻ biếng ăn do thiếu chất và do cách ăn

Để phân biệt rõ ràng, cha mẹ cần quan sát tổng thể thể trạng, hành vi ăn uống và sự phát triển thể chất của trẻ. Trẻ biếng ăn do thiếu chất thường đi kèm nhiều dấu hiệu rõ rệt về sức khỏe như: sút cân không rõ lý do, chậm tăng chiều cao, hay mắc bệnh vặt, hệ miễn dịch kém, tiêu hóa kém, khô mắt, viêm miệng, da khô, vết thương lâu lành. Trẻ thường không muốn ăn ngay cả khi được cho món yêu thích, biểu hiện mệt mỏi sau bữa ăn.

Trẻ biếng ăn do thiếu chất thường kéo theo vấn đề về sức khỏe.

Ngược lại, trẻ biếng ăn do cách ăn thường có biểu hiện từ chối bữa ăn nhưng vẫn hoạt bát, ngủ đủ giấc, vui chơi bình thường và không có triệu chứng toàn thân. Trẻ hay có biểu hiện ngậm thức ăn, không tập trung khi ăn, phản ứng tiêu cực khi bị ép hoặc khi bị cắt nguồn kích thích bên ngoài như điện thoại, hoạt hình.

Một điểm khác biệt quan trọng nữa là thời gian kéo dài: nếu chỉ mới gần đây trẻ biếng ăn sau khi thay đổi lịch sinh hoạt, sau một giai đoạn bị ép ăn hoặc mới bắt đầu đi học, thì khả năng cao là do cách ăn hơn là thiếu chất.

Hậu quả nếu xác định sai nguyên nhân gây biếng ăn

Việc xác định sai nguyên nhân có thể dẫn đến những hệ quả nghiêm trọng. Nếu trẻ biếng ăn do thiếu chất mà chỉ áp dụng các biện pháp tâm lý hành vi như tạo hứng thú, thay đổi món ăn mà không bổ sung vi chất, tình trạng thiếu hụt sẽ ngày càng trầm trọng, ảnh hưởng đến sự phát triển lâu dài của trẻ.

Ngược lại, nếu trẻ biếng ăn do thói quen ăn uống không đúng nhưng lại bị lạm dụng thực phẩm bổ sung hoặc ép uống thuốc, vừa không hiệu quả vừa có nguy cơ gây áp lực tâm lý khiến trẻ sợ ăn, lệ thuộc vào thuốc hoặc tăng nguy cơ rối loạn tiêu hóa.

Cần xác định đúng nguyên nhân trẻ biếng ăn để có giải pháp phù hợp.

Nếu trẻ biếng ăn kéo dài trên 2 tuần, có dấu hiệu chậm tăng cân, sút cân, mệt mỏi, hay ốm vặt, tiêu hóa rối loạn, thì cha mẹ nên đưa trẻ đi kiểm tra dinh dưỡng để được xét nghiệm vi chất (kẽm, sắt, vitamin D, B12...). Kết quả xét nghiệm sẽ là căn cứ khoa học giúp xác định đúng nguyên nhân và xây dựng phác đồ can thiệp phù hợp.

Hướng xử lý đúng khi trẻ biếng ăn

Bước đầu tiên là quan sát lại lịch sinh hoạt, khẩu phần ăn và thói quen ăn uống của trẻ. Nếu thấy trẻ vẫn chơi, ngủ, vận động bình thường, hãy thử điều chỉnh cách ăn: thiết lập giờ ăn cố định, không ép trẻ, cho trẻ tự lựa chọn trong giới hạn, tạo môi trường ăn không điện thoại, giảm áp lực từ người lớn.

Nếu sau 7–10 ngày điều chỉnh mà tình trạng không cải thiện, cần xem xét khả năng thiếu vi chất. Lúc này, cha mẹ có thể bổ sung tạm thời nhóm vi chất quan trọng như kẽm, vitamin nhóm B hoặc đưa trẻ đi xét nghiệm cụ thể để có hướng xử lý chính xác.

Quan trọng nhất là không đổ lỗi cho trẻ, không la mắng, không tạo cảm giác ăn là một nghĩa vụ. Cần xây dựng lại mối quan hệ tích cực giữa trẻ và thực phẩm, để bữa ăn trở lại là khoảng thời gian vui vẻ, gần gũi.

Hãy tạo cho trẻ không khí vui vẻ, thoải mái trong mỗi bữa ăn.

Kết luận

Biếng ăn là vấn đề đa nguyên nhân, nhưng không phải lúc nào cũng là bệnh. Việc phân biệt được trẻ biếng ăn do thiếu chất hay do cách ăn sẽ giúp cha mẹ lựa chọn hướng xử lý đúng, tránh tình trạng lạm dụng thuốc hay tạo áp lực tâm lý lên trẻ.

Với sự quan sát tinh tế, đồng hành kiên nhẫn và hỗ trợ đúng lúc, trẻ hoàn toàn có thể cải thiện tình trạng biếng ăn và phát triển khỏe mạnh, tự nhiên. Hãy bắt đầu từ việc lắng nghe cơ thể con, thay vì chỉ nhìn vào lượng ăn mỗi ngày.