Trẻ thấp còi khi biếng ăn: Nguyên nhân và cách khắc phục

Theo Viện Dinh dưỡng 2023, trẻ thấp còi do biếng ăn là thực trạng đáng báo động khi 23% trẻ em Việt Nam bị suy dinh dưỡng thấp còi. Nghiên cứu cho thấy biếng ăn kéo dài hơn 3 tháng có thể làm giảm 2-5cm chiều cao so với tiềm năng di truyền...

Vậy tại sao biếng ăn lại dẫn đến thấp còi và cha mẹ có thể làm gì để ngăn chặn, hãy tìm hiểu cụ thể ở bài viết dưới. 

1. Vì sao biếng ăn kéo dài khiến trẻ không cao?

1.1 Thiếu protein và canxi ảnh hưởng như thế nào?

Chiều cao của trẻ phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó dinh dưỡng chiếm tới hơn 30%. Khi trẻ biếng ăn, lượng thực phẩm nạp vào hằng ngày không đáp ứng đủ nhu cầu năng lượng và vi chất. Sự thiếu hụt này ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình tạo xương, kéo dài dẫn đến nguy cơ thấp còi.

Một trong những nguyên nhân lớn nhất là thiếu protein – thành phần chính cấu tạo nên xương và cơ. Khi trẻ ăn ít, lượng đạm cung cấp không đủ, khiến xương khó phát triển dài ra. Đồng thời, biếng ăn còn làm giảm hấp thu canxi và vitamin D, hai yếu tố quan trọng cho quá trình khoáng hóa xương. Hậu quả là xương không chắc khỏe, tốc độ tăng trưởng chiều cao bị chậm lại.

1.2 Vai trò của kẽm trong tăng trưởng chiều cao

Biếng ăn ảnh hưởng đến chiều cao trẻ có thể do thiếu kẽm, vi chất tham gia trực tiếp vào hoạt động của hormone tăng trưởng. Trẻ thiếu kẽm thường biếng ăn nặng hơn, chậm lớn và dễ mắc bệnh. Đây là vòng luẩn quẩn khiến tình trạng thấp còi ngày càng rõ rệt nếu cha mẹ không can thiệp kịp thời.

2. Thiếu vi chất do biếng ăn đến khiến trẻ thấp còi

Không chỉ thiếu năng lượng tổng thể, biếng ăn còn kéo theo thiếu hụt nhiều vi chất thiết yếu. Trẻ ăn ít rau củ và trái cây sẽ thiếu vitamin C, vitamin A – những chất cần thiết cho quá trình tổng hợp collagen trong xương. Trẻ ăn ít thịt cá dễ thiếu sắt, làm giảm vận chuyển oxy đến tế bào, từ đó cản trở sự phát triển.

Đặc biệt, kẽm, vitamin B6 và DHA là những vi chất đóng vai trò kép: vừa kích thích vị giác, cải thiện sự thèm ăn, vừa tham gia vào quá trình tăng trưởng thể chất và trí não. Khi trẻ không được bổ sung đầy đủ, vòng xoáy biếng ăn – chậm lớn – thấp còi sẽ càng trở nên nghiêm trọng.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) từng cảnh báo: thấp còi do thiếu dinh dưỡng trong những năm đầu đời không chỉ làm trẻ kém phát triển về chiều cao mà còn ảnh hưởng đến trí thông minh, sức khỏe và năng suất lao động khi trưởng thành. Điều này cho thấy biếng ăn kéo dài khiến trẻ thấp còi là hậu quả có tác động lâu dài, không chỉ dừng lại ở tuổi thơ.

Biếng ăn khiến bé không đủ vi chất để tăng trưởng chiều cao.

3. Ảnh hưởng gián tiếp đến hormone tăng trưởng

3.1 Cơ chế hormone GH và dinh dưỡng

Một yếu tố ít được cha mẹ chú ý nhưng lại rất quan trọng là tác động của biếng ăn lên hệ nội tiết. Khi cơ thể không được cung cấp đủ dinh dưỡng, gan và tuyến yên sẽ giảm tiết hormone tăng trưởng (GH).

Điều này đồng nghĩa với việc, dù cha mẹ có tạo điều kiện vận động thể chất hay cho trẻ ngủ đúng giờ, chiều cao của trẻ vẫn không cải thiện nếu thiếu nền tảng dinh dưỡng. Nói cách khác, biếng ăn kéo dài khiến trẻ thấp còi một phần do ức chế hoạt động của các hormone phát triển quan trọng.

3.2 Dấu hiệu nhận biết sớm nguy cơ thấp còi

Cha mẹ có thể nhận biết sớm nguy cơ này qua một số dấu hiệu. Trẻ thường xuyên ăn ít hơn nhu cầu, bữa ăn kéo dài trên 45 phút nhưng lượng ăn không đáng kể. Trẻ không tăng cân hoặc tăng rất ít trong 3 tháng liên tiếp, chiều cao cũng đứng yên so với bảng chuẩn WHO.

Ngoài ra, trẻ dễ ốm vặt, hay mệt mỏi, chậm mọc răng, tóc thưa, da xanh xao và hay quấy khóc về đêm. Nếu kết hợp nhiều dấu hiệu trên, có thể khẳng định rằng tình trạng biếng ăn đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển thể chất và nguy cơ thấp còi đã hiện hữu.

Có thể nhận biết nguy cơ thấp còi qua khẩu phần ăn và tốc độ tăng trưởng của trẻ.

4. 3 giải pháp cải thiện biếng ăn, ngăn ngừa thấp còi cho trẻ

4.1 Xây dựng chế độ ăn cân đối

Để khắc phục tình trạng biếng ăn kéo dài khiến trẻ thấp còi, cha mẹ cần kiên nhẫn và áp dụng đồng thời nhiều giải pháp. 

Trước hết, cần xây dựng chế độ ăn cân đối, đa dạng, ưu tiên thực phẩm giàu protein, canxi, kẽm và vitamin D. Thực đơn nên thay đổi thường xuyên để kích thích sự hứng thú và khuyến khích trẻ thử món mới.

4.2 Tạo môi trường bữa ăn tích cực

Song song, cha mẹ nên tạo môi trường bữa ăn thoải mái, không ép buộc hay la mắng. Việc cho trẻ tham gia chuẩn bị bữa ăn cũng giúp trẻ hào hứng hơn. 

4.3 Bổ sung vi chất thiết yếu

Việc bổ sung sản phẩm chứa kẽm, vitamin nhóm B và DHA có thể hỗ trợ cải thiện vị giác, tăng cường miễn dịch và thúc đẩy phát triển chiều cao. Điều quan trọng là cần kết hợp với lối sống khoa học: cho trẻ vận động ngoài trời để hấp thụ vitamin D tự nhiên, ngủ đủ giấc để cơ thể tiết hormone tăng trưởng vào ban đêm. 

Nếu tình trạng biếng ăn kéo dài trên 2–3 tháng hoặc trẻ có dấu hiệu chậm phát triển rõ rệt, cha mẹ nên đưa trẻ đến bác sĩ dinh dưỡng để được thăm khám và tư vấn cụ thể.

5. Kết luận: 

Biếng ăn không chỉ là chuyện trẻ ăn ít hơn bình thường mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng. Khi kéo dài, tình trạng này dẫn đến thiếu năng lượng, thiếu vi chất và rối loạn hormone tăng trưởng – tất cả đều góp phần khiến trẻ thấp còi, chậm phát triển cả thể chất lẫn trí tuệ.

Điều cha mẹ cần nhớ là thấp còi không thể khắc phục trong ngày một ngày hai, mà đòi hỏi sự kiên trì và đồng hành lâu dài. Phát hiện sớm, can thiệp kịp thời và xây dựng thói quen dinh dưỡng – sinh hoạt khoa học chính là chìa khóa giúp trẻ thoát khỏi vòng xoáy biếng ăn – thấp còi, để có được một nền tảng phát triển khỏe mạnh và vững chắc trong tương lai.