Rối loạn tiêu hóa ở trẻ: Dấu hiệu, nguyên nhân và cách xử lý

Rối loạn tiêu hóa là tình trạng thường gặp ở trẻ nhỏ khiến nhiều bố mẹ lo lắng. Theo Viện Dinh dưỡng Quốc gia, mỗi năm có đến 40% trẻ dưới 5 tuổi gặp ít nhất một đợt rối loạn tiêu hóa, ảnh hưởng trực tiếp đến hấp thu dinh dưỡng, chậm tăng cân và suy giảm đề kháng…

Trẻ bị rối loạn tiêu hóa ảnh hưởng trực tiếp đến hấp thu dinh dưỡng, chậm tăng cân và suy giảm đề kháng

Rối loạn tiêu hóa ở trẻ là gì? 

Rối loạn tiêu hóa là tình trạng hoạt động tiêu hóa – hấp thu của bé bị mất cân bằng. Khi đó, thức ăn không được chuyển hóa hiệu quả, hệ vi sinh đường ruột bị xáo trộn, dẫn đến các triệu chứng như nôn trớ, đầy hơi, táo bón, tiêu chảy hoặc đi phân sống.

Nếu diễn ra trong thời gian ngắn, bé có thể tự hồi phục. Nhưng nếu kéo dài, hậu quả không chỉ là sụt cân, chậm lớn mà còn làm suy giảm miễn dịch, tăng nguy cơ còi xương và ảnh hưởng trí tuệ. 

Một nghiên cứu đăng trên Nature Communications đã chứng minh tiêu chảy kéo dài gây suy giảm các lợi khuẩn quan trọng như Prevotella copri, khiến trẻ dễ mắc bệnh tiêu chảy tái phát và kém hấp thu dinh dưỡng.

Nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ?

Nguyên nhân chính khiến trẻ bị rối loạn tiêu hóa

Hệ tiêu hóa của trẻ còn chưa hoàn thiện về cấu trúc lẫn chức năng, đặc biệt ở giai đoạn sơ sinh và dưới 2 tuổi, nên bé rất dễ gặp trục trặc về tiêu hóa hơn cả.

Trẻ ăn nhiều đồ chiên, dầu mỡ gây nặng bụng, đầy hơi tăng nguy cơ rối loạn tiêu hóa

Các yếu tố nguy cơ gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ

• Chế độ ăn không hợp lý, gồm đồ chiên rán, ít chất xơ, đổi sữa quá nhanh.

• Thực phẩm và nguồn nước không sạch, tăng nguy cơ nhiễm khuẩn đường ruột.

• Dùng kháng sinh không theo hướng dẫn, khiến lợi khuẩn bị triệt tiêu, hại khuẩn dễ chiếm ưu thế.

• Thay đổi môi trường, mọc răng, sốt nhẹ, chuyển sữa, những yếu tố này tuy nhỏ nhưng có thể làm hệ ruột của bé “rối loạn” nếu không được chuẩn bị.

Dấu hiệu rối loạn tiêu hóa ở trẻ, cha mẹ không nên bỏ qua

Mỗi bé là một cơ thể  khác nhau nên các biểu hiện đôi lúc cũng khác nhau.Nhưng ba mẹ cần đặc biệt lưu ý với các biểu hiện sau:

• Đi ngoài phân lỏng, sống hoặc vón cục, bé rặn khó.

• Bụng căng, ợ hơi, nôn trớ sau ăn.

• Trẻ bỏ bú, biếng ăn, quấy khóc – ngay cả khi đã đủ no.

• Da xanh, mệt mỏi, tăng cân chậm sau vài tuần.

  

  Rối loạn tiêu hóa gây mất nước, mất điện giải, cơ thể bé xanh xao, mệt mỏi và tụt cân

Đáng chú ý là các biểu hiện nguy hiểm:

• Mất nước (môi khô, mắt trũng, tiểu ít)

• Sốt cao trên 38,5°C

• Tiêu chảy quá 6 lần/ngày

• Kéo dài trên 48 giờ

Theo WHO, trẻ có hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh sẽ giảm đến khoảng 60% nguy cơ tiêu chảy tái phát so với trẻ mất cân bằng vi sinh (WHO – child nutrition). Vì vậy, phát hiện sớm và can thiệp kịp thời luôn giúp cha mẹ chủ động chăm sóc con tránh đi vào đường tiêu hóa mạn tính.

Cách điều trị rối loạn tiêu hóa ở trẻ hiệu quả

Không phải lúc nào trẻ bị rối loạn tiêu hóa cũng cần đến bệnh viện ngay. Cha mẹ nên đánh giá mức độ nặng – nhẹ để quyết định.

Xử lý tại nhà (trường hợp nhẹ)

 Với các trường hợp rối loạn nhẹ, bé vẫn tỉnh táo, không sốt cao, đi ngoài 2–3 lần/ngày, vẫn uống được nước, có thể chăm sóc tại nhà bằng cách:

• Chia nhỏ bữa ăn, ưu tiên thức ăn mềm, dễ tiêu như cháo, súp, sữa chua để đường ruột không bị quá tải.

• Bù nước và điện giải kịp thời bằng Oresol, tránh mất nước và rối loạn điện giải.

• Bổ sung kẽm – theo khuyến nghị của WHO, kẽm không chỉ giúp giảm thời gian tiêu chảy cấp ở trẻ xuống 30%, mà còn hỗ trợ hồi phục niêm mạc ruột, tăng đề kháng tại chỗ (WHO Zinc Supplementation).

• Thêm men vi sinh có lợi (Lactobacillus, Bifidobacterium) để tái lập cân bằng vi sinh.

Khi nào trẻ rối loạn tiêu hóa cần đến bệnh viện?

Nếu trẻ có dấu hiệu nặng như sốt cao trên 38,5°C, nôn liên tục, mất nước rõ (môi khô, mắt trũng, tiểu ít), đi ngoài trên 5–6 lần/ngày hoặc tiêu chảy kéo dài quá 48 giờ cần đưa ngay đến cơ sở y tế. 

Các chuyên gia tại Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition cảnh báo rằng trì hoãn điều trị khi trẻ mất nước có thể làm tăng nguy cơ biến chứng nghiêm trọng.

Cho bé ăn thức ăn mềm, dễ tiêu hóa, bổ sung kẽm và các vitamin giúp bé phục hồi nhanh hơn

Phòng ngừa – bảo vệ rối loạn tiêu hóa ở trẻ

Phòng bệnh luôn dễ hơn chữa. Cha mẹ nên ưu tiên bảo vệ trẻ bằng các biện pháp:

• Cho bé ăn chín, uống sôi, rửa tay trước và sau ăn.

• Tăng chất xơ, cho bé ăn đa dạng, bổ sung sữa chua, giúp nuôi dưỡng lợi khuẩn.

• Bổ sung kẽm định kỳ, nhất là khi bé hay bị tiêu chảy hoặc biếng ăn. Theo AJCN, trẻ được bổ sung kẽm đều đặn giảm tới 45% nguy cơ tiêu chảy tái phát, đồng thời cải thiện rõ rệt khả năng hấp thu dinh dưỡng.

• Không tự ý dùng kháng sinh, phải theo chỉ định bác sĩ.

• Thích nghi thực phẩm dần dần, khi chuyển sang ăn dặm hoặc đổi sữa.

Kết luận

Rối loạn tiêu hóa ở trẻ nhỏ là tình trạng phổ biến nhưng không nên xem nhẹ. Khi cha mẹ hiểu rõ nguyên nhân, nhận biết sớm dấu hiệu và xử lý đúng cách, bé sẽ nhanh hồi phục, hạn chế biến chứng và phát triển toàn diện hơn.

Nếu tình trạng kéo dài hoặc có dấu hiệu nặng, hãy đưa bé đến gặp bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn và điều trị kịp thời.