Thiếu máu dinh dưỡng ở trẻ: Chỉ bổ sung sắt liệu có đủ?
- Thanh Phương
- 21 thg 6
- 4 phút đọc
Thiếu máu dinh dưỡng ở trẻ là vấn đề sức khỏe đang ngày càng phổ biến và cần được quan tâm đúng mức. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 42% trẻ em dưới 5 tuổi trên toàn cầu bị thiếu máu, trong đó nguyên nhân chủ yếu là do thiếu vi chất dinh dưỡng như sắt, kẽm, vitamin B12 và folate.
Thiếu máu không chỉ do thiếu sắt
Khảo sát SEANUTS tại khu vực Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, cho thấy bữa ăn hàng ngày của trẻ em đang thiếu tới 50% các dưỡng chất quan trọng, trong đó sắt và kẽm là hai vi chất thiếu hụt nghiêm trọng nhất. Điều tra từ Viện Dinh dưỡng Quốc gia (2019–2020) ghi nhận:
60% trẻ dưới 5 tuổi tại Việt Nam bị thiếu kẽm,
1/3 trẻ em thiếu sắt dẫn đến nguy cơ thiếu máu cao.
Việc thiếu hai vi chất này ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình tạo máu và sức đề kháng của trẻ. Trong 9 tháng đầu đời – giai đoạn "vàng" phát triển não bộ – nếu bị thiếu máu, trẻ có thể gặp những tổn thương thần kinh không hồi phục, chậm phát triển trí tuệ và vận động, hay mắc bệnh vặt, kém hấp thu và biếng ăn kéo dài.
Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí dinh dưỡng American Journal of Clinical Nutrition đã chỉ ra rằng:
“Thiếu kẽm có thể làm giảm khả năng hấp thu và sử dụng sắt, dẫn đến giảm hiệu quả của các chương trình bổ sung sắt ở trẻ nhỏ.”
Điều này lý giải vì sao nhiều trẻ dù đã bổ sung sắt nhưng tình trạng thiếu máu vẫn không cải thiện – bởi có thể trẻ đang đồng thời thiếu kẽm hoặc vi chất khác mà phụ huynh không biết.
Vì sao trẻ thường thiếu cả sắt và kẽm?
Sắt và kẽm có nhiều điểm tương đồng về nguồn thực phẩm, cách hấp thu và cơ chế chuyển hóa. Các thực phẩm giàu sắt như thịt đỏ, gan động vật, trứng… cũng chính là nguồn giàu kẽm. Do đó, trẻ thiếu sắt thường cũng đang thiếu kẽm, và ngược lại.
Ngoài ra, cả hai vi chất này thường bị cản trở hấp thu bởi::
Phytate, chất xơ, canxi từ ngũ cốc, sữa, rau xanh làm giảm hấp thu cả sắt và kẽm.
Hệ tiêu hóa kém hấp thu, nhiễm khuẩn đường ruột cũng khiến trẻ hấp thụ kém các khoáng chất này.
Đặc biệt, kẽm đóng vai trò gián tiếp trong việc giúp cơ thể hấp thu và chuyển hóa sắt:
Kẽm kích hoạt các chất vận chuyển sắt qua ruột như DMT1 và ferroportin (FPN1).
Kẽm tham gia vào hoạt động của các enzym xúc tác tổng hợp hồng cầu.
Trẻ thiếu kẽm thường có nồng độ huyết sắc tố thấp hơn so với trẻ có đủ kẽm.
Do đó, nếu chỉ bổ sung sắt đơn lẻ, hiệu quả tạo máu có thể không tối ưu nếu trẻ đang đồng thời thiếu máu thiếu sắt.
Bổ sung sắt và kẽm đúng cách cho trẻ
Bổ sung sắt và kẽm đúng cách không đơn giản là tăng cường thực phẩm. Cơ thể chỉ hấp thu 10–15% lượng sắt và 20–30% lượng kẽm từ thức ăn, do đó, với trẻ đang có biểu hiện thiếu máu, biếng ăn, chậm lớn… cha mẹ nên cân nhắc bổ sung dạng chuyên biệt với liều lượng phù hợp:
Trẻ 7 tháng – 3 tuổi: cần khoảng 5mg kẽm nguyên tố/ngày, 7–10mg sắt/ngày
Trẻ 4–13 tuổi: khoảng 10mg kẽm/ngày, 10–15mg sắt/ngày
Ngoài ra, trẻ dưới 6 tháng tuổi bú mẹ hoàn toàn thường đủ sắt và kẽm. Tuy nhiên, hàm lượng kẽm trong sữa mẹ sẽ giảm dần sau tháng thứ 4, đặc biệt nếu mẹ có chế độ ăn thiếu hụt vi chất. Đây là lý do vì sao nhiều trẻ bú mẹ vẫn có nguy cơ thiếu kẽm từ rất sớm nếu không được theo dõi và bổ sung đúng cách.
*Một số lưu ý khi bổ sung sắt – kẽm cho trẻ:
Ưu tiên sản phẩm bổ sung sắt + kẽm với tỷ lệ cân bằng 1:1 để tăng hiệu quả hấp thu.
Nên bổ sung cùng vitamin C, vitamin B12, đồng gluconate để hỗ trợ chuyển hóa và tạo máu tốt hơn.
Dạng xịt miệng, siro hoặc viên nhai dễ sử dụng cho trẻ nhỏ, hấp thu tốt hơn viên nén cứng.
Không nên tự ý bổ sung sắt liều cao vì có thể gây táo bón, buồn nôn hoặc ức chế hấp thu kẽm.
Kết luận
Thiếu máu dinh dưỡng ở trẻ em không thể chỉ nhìn vào chỉ số sắt. Đây là vấn đề tổng thể liên quan đến nhiều vi chất thiết yếu như kẽm, folate, B12... Vì vậy, cha mẹ cần chủ động phòng ngừa bằng cách xây dựng chế độ ăn cân bằng, kết hợp bổ sung hợp lý theo tư vấn chuyên môn – để con không chỉ đủ máu, mà còn khỏe mạnh toàn diện.
Bình luận