Tiêu chảy cấp ở trẻ: 5 dấu hiệu nguy hiểm và cách xử lý kịp thời

Tiêu chảy cấp là bệnh tiêu hóa phổ biến ở trẻ nhỏ, đặc biệt trong mùa hè. Nếu không kiểm soát đúng cách, trẻ có thể mất nước nhanh, gây  ảnh hưởng sức khỏe nghiêm trọng. Bài viết này giúp cha mẹ hiểu rõ dấu hiệu, nguyên nhân và cách chăm sóc khi trẻ bị tiêu chảy cấp tại nhà.

Dấu hiệu nhân biết tiêu chảy cấp ở trẻ và cách xử lý kịp thời

Nguyên nhân gây tiêu chảy cấp ở trẻ

Nguyên nhân phổ biến nhất của tiêu chảy cấp ở trẻ nhỏ là do nhiễm virus, đặc biệt là Rotavirus – loại virus gây tiêu chảy nghiêm trọng có thể dẫn đến mất nước nhanh chóng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Rotavirus là nguyên nhân dẫn đến khoảng 215.000 ca tử vong mỗi năm ở trẻ dưới 5 tuổi trên toàn cầu, chủ yếu tại các nước đang phát triển (WHO, 2023).

Ngoài ra, các vi khuẩn như E. coli, Salmonella, Shigella cũng là tác nhân gây tiêu chảy khi trẻ ăn phải thực phẩm ôi thiu, chưa nấu chín kỹ hoặc sử dụng nước uống không đảm bảo vệ sinh. Bên cạnh đó, việc sử dụng kháng sinh kéo dài có thể gây rối loạn hệ vi sinh đường ruột, dẫn đến tiêu chảy. Một số trẻ cũng bị tiêu chảy do dị ứng với đạm sữa bò hoặc không dung nạp lactose.

Vệ sinh kém trong quá trình chế biến thức ăn hoặc thói quen cho trẻ ăn bằng tay không sạch cũng là yếu tố nguy cơ cao.

Biểu hiện trẻ bị tiêu chảy cấp

Tiêu chảy cấp được định nghĩa là tình trạng trẻ đi ngoài phân lỏng hoặc nước từ 3 lần trở lên trong vòng 24 giờ và kéo dài dưới 14 ngày.

Một số biểu hiện phổ biến gồm:

• Trẻ đi ngoài nhiều lần, phân lỏng, có thể lẫn nhầy hoặc máu.

• Phân có mùi chua, màu vàng, xanh hoặc nâu nhạt, thường loãng như nước.

• Kèm theo nôn, biếng ăn, quấy khóc hoặc sốt nhẹ.

• Dấu hiệu mất nước: môi khô, mắt trũng, da khô, ít tiểu, thóp lõm (ở trẻ <12 tháng).

• Trẻ có thể trở nên mệt mỏi, buồn ngủ, hoặc cáu gắt bất thường.

Tiêu chảy cấp là tình trạng trẻ đi ngoài phân lỏng từ 3 lần trở lên trong vòng 24 giờ và kéo dài dưới 14 ngày.

Cách xử lý tiêu chảy cấp tại nhà cho trẻ

Theo hướng dẫn của Bộ Y tế và khuyến nghị từ WHO, biện pháp xử lý quan trọng nhất để sơ cứu trẻ tiêu chảy là bù nước – điện giải đúng cách. Dung dịch Oresol (ORS) nên được pha đúng liều lượng ghi trên gói và cho trẻ uống thành từng ngụm nhỏ, đều đặn trong ngày. Không nên tự ý pha đặc hơn vì có thể gây rối loạn điện giải.

Cha mẹ cần duy trì chế độ dinh dưỡng đầy đủ cho trẻ. Trẻ vẫn nên được bú mẹ hoặc uống sữa công thức như bình thường (trừ trường hợp không dung nạp lactose), ăn cháo loãng, súp và thức ăn dễ tiêu. Việc cho trẻ nhịn ăn sẽ khiến cơ thể suy yếu và kéo dài thời gian hồi phục.

Không nên tự ý sử dụng thuốc cầm tiêu chảy vì có thể cản trở quá trình loại bỏ vi khuẩn hoặc virus ra khỏi đường ruột. Thay vào đó, trẻ nên được bổ sung kẽm – một khoáng chất đã được chứng minh giúp rút ngắn thời gian tiêu chảy và giảm nguy cơ tái phát. WHO khuyến nghị trẻ dưới 6 tháng tuổi dùng 10 mg kẽm/ngày, trẻ trên 6 tháng tuổi dùng 20 mg/ngày trong vòng 10–14 ngày (WHO ELENA, 2023). 

Bổ sung kẽm giúp rút ngắn thời gian tiêu chảy và giảm nguy cơ tái phát

Khi nào cần đưa trẻ đi khám?

Cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế nếu có một trong các dấu hiệu sau:

• Trẻ dưới 6 tháng tuổi bị tiêu chảy

• Sốt cao trên 38,5°C không hạ sau 1–2 ngày

• Nôn liên tục, bỏ ăn hoặc ngủ li bì

• Phân có máu hoặc mùi tanh bất thường

• Không đi tiểu trong 6 giờ

• Các dấu hiệu mất nước nặng: mắt trũng, da nhăn, thóp lõm

Đặc biệt, những trẻ có cơ địa suy dinh dưỡng hoặc mắc bệnh nền như thiếu máu, còi xương… cần được theo dõi sát hơn vì có nguy cơ biến chứng cao hơn.

Cách phòng ngừa tiêu chảy cấp ở trẻ

Phòng bệnh là giải pháp lâu dài và bền vững. Việc đầu tiên và quan trọng nhất là giữ gìn vệ sinh cá nhân và thực phẩm: rửa tay sạch cho cả trẻ và người chăm sóc trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh; dùng thực phẩm chín kỹ, nước đun sôi để nguội.

Tiêm vacxin để ngừa tiêu chảy do Rotavirus giúp bảo vệ con tốt hơn

Một trong những cách hiệu quả nhất để ngừa tiêu chảy do Rotavirus là tiêm vắc xin phòng bệnh. Vắc xin Rotavirus có thể bắt đầu tiêm từ khi trẻ được 6 tuần tuổi và giúp giảm đáng kể số ca nhập viện vì tiêu chảy. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), tiêm phòng Rotavirus có thể giảm đến 85–98% nguy cơ tiêu chảy nặng (CDC Rotavirus Vaccine).

Bên cạnh đó, việc bổ sung kẽm, men vi sinh theo đợt (2–3 tháng/lần) cũng giúp tăng cường hàng rào miễn dịch tiêu hóa, hạn chế tái phát.

Kết luận

Nhận biết sớm các biểu hiện bất thường, chủ động bù nước – dinh dưỡng, bổ sung kẽm đúng liều, cùng với tiêm phòng và giữ gìn vệ sinh là những giải pháp đơn giản mà hiệu quả để bảo vệ sức khỏe hệ tiêu hóa của trẻ. 

Cha mẹ cần trang bị cho mình những kiến thức xử lý cơ bản về cách sử dụng oresol, dinh dưỡng và bổ sung kẽm đúng cách để có thể giúp trẻ vượt qua tình trạng tiêu chảy cấp nhanh, an toàn nhất.